JOHAN VAN GRINSVEN

Puerto Rico is geen Bounty­eiland. Dat clichébeeld van hagelwitte, met palmbomen omzoomde stranden, van eeuwig deinende muziek en altijd relaxte inheemsen is niet weg te branden uit de toeristenhoofden als het gaat om een Caribisch eiland, èlk Caribisch eiland. Maar een toerist in Puerto Rico heeft zelden het gevoel dat het leven er als stroop aan hem voorbijtrekt. Het levensritme wordt er niet bepaald door het temende tempo van de reggae, maar door de gepeperde salsamuziek.

Puerto Rico is een buitenbeentje, ook al is de geschiedenis niet uniek in de Caribische regio. Ook Puerto Rico is door Columbus 'ontdekt', in 1493. Ook Puerto Rico heeft eeuwenlang onder de Spaanse knoet gezeten; de Spanjaarden die andere veroverzuchtige naties eeuwenlang weerstonden. Niet alleen de Fransen en de Britten, ook de Nederlanders hebben hun poging gewaagd. Boudewijn Hendrickszoon belegerde in 1625 enkele weken de hoofdstad San Juan. Maar in het - nu fraai gerestaureerde - fort El Morro hielden de Spanjaarden stand en de Hollanders dropen brandstichtend af. Pas in 1989 namen de Amerikanen de macht op het eiland over van de Spanjaarden.
Een buitenbeentje dus, maar niet vanwege de omvang. Puerto Rico is niet het grootste of het kleinste eiland in de regio. Het meet zo'n 180 bij 65 kilometer, op de uitersten punten in alle vier de windstreken gerekend. Het eiland valt vooral op door iets anders: de aparte band met Amerika; het is een 'geassocieerd' deel ervan. Dus zelfstandig, maar toch ook weer niet.
Die aparte status heeft vreemde situaties opgeleverd. De 3,7 miljoen Puerto­ Ricanen op het eiland hebben een Amerikaans paspoort, maar mogen niet stemmen tijdens de presidentsverkiezingen. De landgenoten die naar het Amerikaanse 'vasteland' zijn verhuisd, mogen dat wel. En dat zijn er al gauw zo'n twee miljoen.

Stormachtig

De bijzondere band tussen Kleinduimpje en de Reus heeft het wel mogelijk gemaakt dat Puerto Rico de laatste twintig jaar een stormachtige ontwikkeling heeft doorgemaakt. Het kende een grote economische malaise, met werkloosheidspercentages boven de 50%. Nu is dat percentage dramatisch lager, volgens de laatste cijfers 14,1%. Puerto Rico profiteert ervan dat het geen federale belastingen betaalt, maar wel aanspraak kan maken op federale Amerikaanse voorzieningen. Het vrije belastingregime heeft veel bedrijven aangetrokken; zo is de halve Amerikaanse pharmaceutische industrie er gevestigd. Deze profijtelijke omstandigheden voor ondernemingen hebben welvaart gebracht, voor een deel van de lokalen in ieder geval. Maar het heeft ook de samenleving in ijltempo veranderd van een rustige agrarische in een hectische industriële maatschappij.

Wat Puerto Rico in ieder geval niet van Amerika overgenomen heeft, is de - schijnbaar of niet - klassenloze maatschappij. Heel wat Puerto­ Ricanen delen de samenleving haarfijn in naar inkomens, van laag via diverse middenklassen tot een select groepje miljonairs. De afgunst naar boven en het afgrijzen naar beneden is er tijdens gesprekken al snel voelbaar. Maar waarschijnlijk zullen maar weinig toeristen die spanning in de samenleving opmerken.
Puerto­ Ricanen lijken erg gevoelig voor status. Zeker in de hoofdstad San Juan is dat zichtbaar: dure merkkleding, nog duurdere auto's en veel sieraden verraden het belang van uiterlijk vertoon. Chique restaurants met flessen wijn tot 500 dollar zijn er bijna even gemakkelijk te vinden als een McDonald's.

Kogelvrij vest

Uit de autoradio's van de jeugd die in het weekeinde bumper aan bumper door de hoofdstad kruipt, in langgerekte files, schettert niet alleen salsamuziek, maar ook rap, hiphop, zwarte Amerikaanse muziek. Wie er voor open staat, doet bijzondere ervaringen op in San Juan. Een bezoekje aan discotheek Egipto is er een van. Binnen zijn elf mannetjesputters in stijlvol zwart kostuum preventief aanwezig, bij de ingang wordt iedereen gefouilleerd door hun collega's en buiten staan nog eens twee leden van een beveiligingsbedrijf in militair camouflagepak stoer te wezen; oorschelp in, microfoontje voor de mond, handboeien aan de riem en heel losjes een pistool in de holster op de heup.

Maar ook in een gewoon café, met wat biljarts, harde muziek, dansende en drinkende mensen, fouilleert een uitsmijter elke gast bij binnenkomst. En buiten op straat doet de parkeerpolitie in kogelvrij vest haar werk. Toch bezweert iedereen dat het veilig is in Puerto Rico. Een lange middernachtelijke wandeling in het weekeinde in het uitgaansgebied van de hoofdstad geeft geen reden om dat te betwijfelen.
De werkelijkheid moet anders zijn. Puerto Rico wordt gebruikt als opstapje naar Amerika door zowel Caribische en Latijns­-Amerikaanse illegalen als door Zuid­-Amerikaanse drugssyndicaten; ondanks dat beide 'uitwassen' met harde hand worden bestreden. Volgens officiële bronnen heeft Puerto Rico bijna drie keer zo veel moorden per jaar dan Miami, wat toch ook niet bekend staat als het vredigste plekje op aarde. Twintig procent van de drugs die via de Puerto­ Ricaanse-achterdeur Amerika worden binnengesmokkeld, zou op het eiland zelf worden geconsumeerd. Met alle bijhorende grote en kleine criminaliteit van dien.

Pastelkleuren

De hoofdstad San Juan is in veel opzichten een doorsnee Amerikaanse stad. De McDonald's en Burger King's zijn er op bijna elke straathoek te vinden. Er zijn grote shopping malls gevestigd en alle bekende Amerikaanse winkels, van JC Penney's tot Ralph Lauren. Hoewel San Juan, met dik een miljoen inwoners, te veel mensen op te weinig ruimte heeft, zo zegt iedereen tenminste, is van die drukte weinig te merken in het innemende oude centrum van de stad. Het smetteloze, pastelkleurige kleine stadsdeel vol zestiende­ en zeventiende­-eeuwse Spaans koloniale architectuur bewijst dat de vele miljoenen dollars die in de restauratie gestoken zijn, goed besteed zijn.
Drukker is het weer aan Condado Avenue, het Miami Beach van San Juan. Daar zijn de uitgaansgelegenheden te vinden en veel luxe hotels. San Juan heeft nog een belangrijke toeristische functie: het is dè cruisehaven in het Caribisch gebied. Geen wonder dat onder de Nederlandse reisorganisaties die Puerto Rico in hun brochures hebben opgenomen, veel cruisespecialisten zitten.

Regenwoud

Puerto Rico lijkt als vakantiebestemming het meest interessant voor degenen die een weekje strand willen vastplakken aan een Caribische cruise. Luxueuze (strand)hotels heeft het eiland genoeg. En nagenoeg elk toonaangevend hotel heeft een eigen casino, want er mag vrijelijk worden gegokt.

Wie kiest voor een strandvakantie, heeft ook nog genoeg opties voor aardige excursies. Naar San Juan. Of naar het altijd klamme tropisch regenwoud Carribean National Forest, waar al sinds 1876 de natuur voorrang krijgt. Ook kunnen ondernemende toeristen in een huurauto naar Puerto Rico's tweede stad Ponce rijden, of naar het historische stadje San Germán. Of misschien wel naar Boquerón in het uiterste zuidwesten van het eiland.

Daar is de sfeer van het Caribisch gebied te proeven. Een houten gehucht aan een baai. In een gammel cafeetje spelen gelooide en dikbuikige mannen in hemden een partijtje poolbiljart. Vanuit het café loop je zo de zee in. Een Spaanse­-Amerikaanse mengelmoes is het: El Burger Pub, een verkoper die met salsanummers meezingt achter zijn eetstalletje, Spaanse klanken, Amerikaanse dollars ('vier T­-shirts voor 19 dollar'), gebutste Chevrolets en Buicks die nog maar één banddikte van de sloop verwijderd lijken te zijn, en veel schreeuwende neonreclames, Bud Light, Miller Genuine Draft.

Auto's

Toch is Puerto Rico meer Amerikaans dan Caribisch. Dat blijkt bijvoorbeeld ook uit het ruime autobezit voor zo'n klein eiland: zo'n 1,2 miljoen stuks. In het weekeinde kost het dan ook zeeën van tijd om in San Juan een paar kilometer afstand af te leggen in een auto. Dan gaan de hoofdstedelingen ook bumper aan bumper naar de populaire stranden.

Buiten San Juan en omgeving valt het met de drukte erg mee. Puerto Rico heeft goede wegen en wegaanduidingen; de infrastructuur van het eiland is zo goed dat Puerto Rico het heeft gewaagd om zich kandidaat te stellen voor de Olympische Spelen in 2004. Degenen die zelf met de auto op pad gaan, zouden weinig problemen moeten ondervinden, ondanks dat driekwart van het eiland bergachtig is. Niet dat het binnenland overal even grote bekoringen verbergt; wel komt de toerist er groen in ontelbaar veel schakeringen tegen.

Twee weken geleden. Orkaan Fran was nog maar net de regio gepasseerd of orkaan Hortense sloeg al weer toe: overstromingen, omvergeblazen huizen en minstens acht doden. Ook dat is Puerto Rico.

PRAKTISCH:
De Nederlandse luchtvaartmaatschappij Martinair vliegt vanaf begin november op Puerto Rico. Daardoor hebben dertien Nederlandse reisorganisaties (waaronder veel cruisespecialisten) het Caribische eiland in hun brochures opgenomen.
De Puerto­Ricanen spreken bijna allen naast Spaans ook Engels; de munteenheid is de Amerikaanse dollar. Het (duurdere) hoogseizoen valt tussen oktober en maart. De Nederlandse zomermaanden zijn Puerto Rico's orkaanseizoen.
Het 'levensonderhoud' voor toeristen (eten, drinken) is er iets goedkoper dan in Nederland. De gratis lokale kwartaaluitgave 'Qué pasa' ­ te vinden in elk hotel en bij de toeristendienst ­ geeft veel informatie, over wandelingen, hotels, restaurants en dergelijke.

Verhaal gepubliceerd in 1996.
FOTO ONDER: Op straat in San Juan. Foto gemaakt door Ricardo Allfaro