Johan van Grinsven

Als Sissi en Madonna samen een feestje zouden geven, dan krijg je het Bonbon-bal dat jaarlijks in het keizerlijke en koninklijke Wenen wordt gehouden. Dit bal voor de jongens en de meisjes van de suikerwerkfabriek trekt steevast 4.500 mensen naar het Concertgebouw. En het is nog maar één van de driehonderd bals die de komende maanden in de Oostenrijkse hoofdstad plaatsvinden.

Het Weense balseizoen begint officieel op 31 december en eindigt even formeel op Aswoensdag, maar officieus worden er ook buiten die periode balavonden georganiseerd. In januari en februari zijn de meeste, vaak twee of drie per dag. Een bal is voor een inwoner van de traditierijke stad een evenement van jewelste. Zelfs de meest rebelse jongeren schikken zich zonder morren in die eeuwenoude gewoonte, residu van de eens toonaangevende Weense hofcultuur.

Smoking en hanenkam
Wie tijdens het balseizoen in de Oostenrijkse hoofdstad verblijft, hoeft niet verbaasd te zijn over het volgende tafereel. Een groep jongens en meisjes op weg naar een bal, vroege twintigers. Meisjes korte jurkjes, sommige kapsels tot bizarre hoogten getoupeerd. Enkele jongens dragen hun haar in een staart, een ander heeft een heuse hanenkam en weer een ander heeft zijn haardos groen geverfd; maar alle jongemannen dragen een smoking. Voor de Weense adolescenten vormt het eerste bal nog altijd de entree in het sociale leven.

De nog immer massale Weense baltraditie is het hoofdbestanddeel van wat ze in de Oostenrijkse hoofdstad Fasching noemen en wat in veel andere landen gewoon carnaval heet. Maar Wenen is geen stad voor optochten, steken en plat jolijt. Wenen heeft stijl, vinden ze hier. En daarom viert Wenen Fasching en worden er balavonden georganiseerd. Met walsen en quadrilles. Al sinds de achttiende eeuw. Wolfgang Amadeus Mozart schreef al eens over een Weens bal: ’We zijn ’s avonds om zes uur begonnen en om zeven uur opgehouden. Maar één uur? Nee, nee, ’s morgens om zeven uur’.

Sophia Loren
Bals variëren van grootschalig tot intiem en van formeel tot jolig. Het aantal bals is zo groot omdat zo ongeveer elke beroepsgroep een eigen feest organiseert: artsen, juristen, hoveniers, legerofficieren, zelfs goochelaars hebben een eigen bal. (Helaas is het ’wasmeisjesbal’ teloorgegaan.) Een bal is veel meer dan een personeelsfeestje, het is een gelegenheid om de zakelijke relaties te fêteren, om reclame te maken voor de eigen branche. Zien en gezien worden geldt voor de gasten, sponsors willen er bij zijn. Jaarlijks vieren zo’n 500.000 mensen Fasching, waarvan het overgrote deel een of meerdere bals bezoekt. Toch kan ook een buitenstaander - een toerist - zonder al te grote moeite binnen geraken bij één van de bals, want kaarten zijn doorgaans verkrijgbaar in de losse verkoop. Misschien niet voor het meest prestigieuze van alle bals, het Operabal, hoewel ook daarvoor ’s avonds nog wel eens kaartjes aan de kassa te koop zijn.
Het Operabal, in de Staatopera aan de Ring, trok afgelopen jaar zo’n 6.000 gasten. Daaronder de Oostenrijkse president Thomas Klestil, Shirley MacLaine, Placido Domingo en Sophia Loren. Maar dit wordt dan ook beschouwd als het beroemdste bal ter wereld; het wordt al ruim 200 jaar gehouden. Toen Beatrix nog jong en prinses was, bezocht zij het bal, in 1962, samen met haar zus Margriet. Afgelopen jaar was de Italiaanse diva Sophia Loren koningin voor één balnacht. Blijkens haar goudkleurige glamourjurk met kraterdiep decolleté weet zij nog altijd welke verplichtingen het sterrendom schept. La Loren was als gast van een rijke lokale bouwondernemer aanwezig tussen de ruisende avondjurken en stijve rok-kostuums.

Een gewoon plebs-kaartje voor dit haast feodaal aandoende bal kost al gauw 400 gulden en dat is dan nog maar een ’gewone staanplaats’. Voor een plekje in een van de loges van de opera betaalt de Oostenrijkse jetset ergens tussen de 15.000 en 25.000 gulden.

Debutanten
Net als overal wordt het bal hier geopend door de debutanten, keurig in zwart (de jongemannen) en wit (de jongedames). En net als tijdens elk ander bal worden ook hier de feestelijkheden geopend met de sommatie ’Alles Walser’ van de ceremoniemeester. Ook al is het al lang niet meer alleen walsen wat de klok slaat tijdens de bal-avonden. De werken van de familie Strauss, Robert Stolz, Franz Lehar en Emmerich Kalman hebben al lang concurrentie gekregen van moderne muziek, van jazz tot disco.
En niet alleen hier flonkert de pronkzucht van het keizerlijke verleden weer op. Tijdens de vele balavonden hebben de dames hun dure avondjurken behangen met juwelen en hebben de heren hun groot galatenue opgesierd met ridderorden en andere onderscheidingen. In de lucht is het een kettingbotsing van dure parfums.

Sissi
Het Bonbon-Bal van de zoetwarenfabrikanten is een gewild evenement, na het Operabal het drukstbezochte bal. Niet alleen omdat er gratis koek, chocolade en snoep wordt uitgedeeld. Volgens veel Wieners biedt het feest zowel stijl en decorum als ’doe-maar-gewoon’-plezier. In het Concertgebouw aan de Lothringerstrasse is het alsof Sissi en Madonna samen een feestje bouwen. Zo’n 4.500 gasten kwamen dit jaar op dit bal af. Notabelen op chique, jongeren in hun eerste galatenue, paartjes die blij zijn dat hun trouwkleding nog eens van pas komt, vrouwen met micro-jurkjes en tatoeages op bovenarm of schouderblad en mannen met bierbuiken die geen enkele mode meer verdragen. Maar de avond barst ook van de plichtplegingen van de zoetwarenbranche. Dat haalt de vaart in de grote zaal aardig uit de avond, maar er zijn nog diverse zalen - overal een ander orkest - waar het feest wel doordendert. Terwijl in de grote zaal meisjes paraderen om het snoepje van de week (miss Bonbon) te worden, zwepen in een bijzaal Zuid-Amerikaanse ritmes de temperatuur op, staan mensen op tafels en stoelen terwijl anderen een Oostenrijkse variant op de Zuid-Amerikaanse lambada uit hun heupen proberen te schokken.

100.000 kostuums
De buitenstaander valt van de ene verbazing in de andere. Al vijf jaar lang trekt dit Bonbon-Bal, dat sinds 1949 wordt gevierd, steeds een volle bak. Een kaartje kostte dit jaar in de voorverkoop zo’n 70 gulden en op de dag zelf een tientje meer. Maar het Zentralverband der Süsswarenhandler Osterreichs betaalt dan ook alleen al voor de huur van het complex - zo’n 50.000 gulden, vertelt Heinz Alphonsus van het organisatiecomité. Het is het grootste bal na het Operabal. Alphonsus: „Zeker, een deel van onze gasten komt hier uit zakelijke overwegingen. Maar we proberen ook ieder jaar weer gewoon een leuk feest te organiseren. Mensen genieten van zo’n grote feestavond, ze kunnen zich er eens helemaal op kleden. Zo hebben een society-gevoel en tegelijkertijd is het niet zo stijf als het Operabal”.
Die balcultuur zorgt ervoor dat de Weense dansscholen geen gebrek aan clandizie hebben. Hoe rebels de jeugd ook mag zijn, jongeren gaan hier - vaak in klasseverband - massaal op dansles. Ook buitenlandse gasten kunnen snel hun kennis van de wals in de Weense dansscholen bijspijkeren. Profijt trekken ook de verhuurders van gelegenheidskleding. Neem Lambert Hofer aan de Simmeringer Hauptstrasse. Al in 1862 opende de ’Erste Costüm-Leih-Anstalt Lambert Hofer’ de deuren. Hoe goed het met de bals gaat, blijkt wel bij de huidige Hofer: daar werken zeventig mensen en hangen meer dan 100.000 kostuums op voorraad.

De Wieners vinden overigens dat buitenlanders tijdens deze balavonden pas echt voelen dat ze in Wenen zijn, want alleen hier weten ze hoe een wals te spelen en te dansen. En die wals, dat is nu eenmaal de harteklop van de stad.