Johan van Grinsven

Puerto Rico is geen Bounty­eiland. Dat clichébeeld van hagelwitte, met palmbomen omzoomde stranden, van eeuwig deinende muziek en altijd relaxte inheemsen is niet weg te branden uit de toeristenhoofden als het gaat om een Caribisch eiland, élk Caribisch eiland. Maar een toerist in Puerto Rico heeft zelden het gevoel dat het leven er als stroop aan hem voorbijtrekt. Het levensritme wordt er niet bepaald door het temende tempo van de reggae, maar door de gepeperde salsamuziek.

Puerto Rico is een buitenbeentje, ook al is de geschiedenis niet uniek in de Caribische regio. Ook Puerto Rico is door Columbus 'ontdekt', in 1493. Ook Puerto Rico heeft eeuwenlang onder de Spaanse knoet gezeten; de Spanjaarden die andere veroverzuchtige naties eeuwenlang weerstonden. Niet alleen de Fransen en de Britten, ook de Nederlanders hebben hun poging gewaagd. Boudewijn Hendrickszoon belegerde in september en oktober 1625 enkele weken de hoofdstad San Juan. Maar in het ­ nu fraai gerestaureerde ­fort El Morro hielden de Spanjaarden stand en de Hollanders dropen brandstichtend af. Pas in 1989 namen de Amerikanen de macht op het eiland over van de Spanjaarden.
Puerto Rico is niet het grootste en niet het kleinste eiland in de regio; het meet zo'n 180 bij 65 kilometer, op de uitersten punten in alle vier de windstreken gerekend. Het eiland valt door iets anders op: de aparte band met Amerika; het is een 'geassocieerd' deel ervan. Dus zelfstandig, maar toch ook weer niet. Die aparte status heeft vreemde situaties opgeleverd. De ongeveer 3,7 miljoen Puerto­-Ricanen op het eiland hebben een Amerikaans paspoort, maar mogen niet stemmen tijdens de presidentsverkiezingen. De landgenoten die naar het Amerikaanse 'vasteland' zijn verhuisd, mogen dat wel. En dat zijn er al gauw zo'n twee miljoen (I want to be in America leert het liedje uit de West Side Story niet voor niets).

Stormachtig
De bijzondere band tussen Kleinduimpje en de Reus heeft het wel mogelijk gemaakt dat Puerto Rico de laatste twintig jaar een stormachtige ontwikkeling heeft doorgemaakt. Het kende een grote ecomische malaise, met werkloosheidspercentages boven de 50 procent. Nu is die drastisch verminderd, volgens de laatste officiële cijfers 14,1 procent. Puerto Rico profiteert van het feit dat het geen federale belastingen betaalt, maar wel aanspraak kan maken op federale Amerikaanse voorzieningen. Het vrije belastingregime heeft veel bedrijven aangetrokken, de halve Amerikaanse pharmaceutische industrie is er gevestigd. Deze profijtelijke omstandigheden voor Ondernemend Amerika heeft welvaart gebracht, voor een deel van de lokalen in ieder geval. Maar het heeft ook de samenleving in ijltempo veranderd van een rustige agrarische in een hectische industriële maatschappij.
Wat Puerto Rico in ieder geval niet van Amerika overgenomen heeft, is de ­ schijnbaar of niet ­ klassenloze maatschappij. Ongevraagd beginnen diverse Puerto­Ricanen over de verdeling van de samenleving, naar inkomensklassen. De 49-­jarige auteur Jaime Monge Rivera, verdeelt de samenleving haarfijn in zes groepen: van laag tot miljonairs en plakt bij elke categorie precies de bijhorende inkomens. Hij erkent ruiterlijk dat Puerto­-Ricanen gevoelig zijn voor status, vooral voor inkomen.
Neem de 25-­jarige Sonya Marrero, in dienst van de overheid. Goede komaf, veel gereisd, in Amerika en Europa gewoond en gestudeerd, maar nog nooit met het openbaar vervoer gegaan in Puerto Rico. Want dat is alleen voor de lage sociale klasse. En een avondje biljarten in een café als dertiger is not done, vindt zij. Op die leeftijd ga je niet in een café biljarten, dan koop je gewoon een biljart voor in je huis. Dan ga je dineren, naar theater en concerten. Of je inviteert vrienden bij je thuis, of in je strandhuis.

Kogelvrije vesten
De meeste toeristen zullen die onderhuidse spanning in de samenleving nauwelijks opmerken. Hoewel die in de hoofdstad San Juan toch ook dicht aan de oppervlakte ligt. Dure auto's, merkkleding en sieraden verraden het belang van uiterlijk vertoon. Chique restaurants met flessen wijn tot 500 dollar zijn er bijna even gemakkelijk te vinden als een McDonald's.
Uit de autoradio's van de jeugd die in het weekeinde bumper aan bumper door de stad kruipt, in kolossale files, schettert niet alleen salsamuziek, maar ook rap, hiphop, zwarte Amerikaanse muziek. Wie er voor open staat, doet bijzondere ervaringen op in San Juan. Een bezoekje aan discotheek Egipto is bijvoorbeeld zo'n wonderlijke ervaring. Binnen zijn elf mannetjesputters in stijlvol zwart kostuum actief, bij de ingang wordt iedereen gefouilleerd en buiten staan nog eens twee leden van een beveiligsbedrijf in militair camouflagepak stoer te wezen; oorschelp in, microfoontje voor de mond, handboeien aan de riem en heel losjes een geladen pistool in de holster op de heup.
Maar ook in een gewoon café, met wat biljarts, harde muziek, dansende en drinkende mensen, fouilleert een uitsmijter elke gast bij binnenkomst. En buiten op straat doet de parkeerpolitie in kogelvrijvest haar werk. Toch bezweert iedereen dat het eiland en San Juan veilig zijn. Een wandeling rond middernacht in het weekeinde in het uitgaansgebied van de hoofdstad geeft geen reden om dat te betwijfelen.
En toch. Puerto Rico wordt gebruikt als opstapje naar de Verenigde Staten door zowel Caribische en Latijns­-Amerikaanse illegalen als door Zuid­-Amerikaanse drugssyndicaten; ondanks dat beide 'uitwassen' met harde hand worden aangepakt. Volgens officiële bronnen heeft Puerto Rico bijna drie keer zo veel moorden per jaar dan Miami, wat toch ook niet bekend staat als het vredigste plekje op aarde. Twintig procent van de drugs die via de Puerto­-Ricaanse achterdeur Amerika worden binnengesmokkeld zouden op het eiland zelf worden geconsumeerd. Met alle bijhorende grote en kleine criminaliteit van dien.

Pastelkleuren
Hoofdstad San Juan is in veel opzichten ook een doorsnee Amerikaanse stad. De McDonald's en Burger Kings zijn er op bijna elke straathoek te vinden. Er zijn enkele immense shopping malls te vinden en alle bekende Amerikaanse winkels, van JC Penney's tot Ralph Lauren. En San Juan, met dik een miljoen inwoners, heeft te veel mensen op te weinig ruimte, zo zegt iedereen. Maar in het innemende oude centrum van de stad is van die drukte weinig te merken. Het smetteloze, pastelkleurige kleine stadsdeel vol zestiende­ en zeventiende­eeuwse Spaans koloniale architectuur bewijst dat de vele miljoenen dollars die in de restauratie gestoken zijn, goed besteed zijn.
Drukker is het aan Condado Avenue, het Miami Beach van San Juan. Daar zijn de uitgaansgelegenheden te vinden en veel luxe hotels. En San Juan heeft nog een belangrijke toeristische functie: het is dé cruisehaven in het Caribisch gebied. Geen wonder dat onder de Nederlandse reisorganisaties die Puerto Rico in hun brochures hebben opgenomen, veel cruisespecialisten zitten.

Regenwoud
Puerto Rico lijkt als vakantiebestemming het meest interessant voor degenen die een weekje strand willen vastplakken aan een cruise. Luxueuze (strand)hotels heeft het eiland genoeg, met of zonder golfbaan. En nagenoeg elk toonaangevend hotel heeft een eigen casino, want er mag vrijelijk gegokt worden.
Wie kiest voor een strandvakantie, heeft ook nog genoeg opties voor aardige excursies. Naar het oude deel van San Juan bijvoorbeeld. En naar het altijd klamme tropisch regenwoud Carribean National Forest, waar al sinds 1876 de natuur voorrang krijgt. Ook kunnen ondernemende toeristen in een huurauto naar Puerto Rico's tweede stad Ponce rijden, of naar het historische stadje San Germán. Of misschien wel naar Boquerón in het uiterste zuidwesten van het eiland. Daar is de echte sfeer van het Caribisch gebied te proeven. Een houten gehucht aan een baai. In een gammel cafeetje spelen gelooide en dikbuikige mannen in hemden een partijtje poolbiljart. Vanuit het café loop je zo de zee in. Een Hemingway­-achtige sfeer.
Een Spaanse­-Amerikaanse mengelmoes is het: El Burger Pub, een verkoper die met salsanummers meezingt achter zijn eetstalletje, Spaanse klanken, Amerikaanse dollars ('vier T­shirts voor 19 dollar'), gebutste Chevrolets en Buicks die nog maar één banddikte van de sloop verwijderd lijken te zijn, en veel schreeuwende neonreclames. Bud Light. Miller Genuine Draft.

Auto's
Dat Puerto Rico erg Amerikaans is, blijkt ook uit het autobezit. Een paar jaar geleden is dat geïnventariseerd: 1,2 miljoen stuks. In het weekeinde kost het dan ook zeeën van tijd om in San Juan een paar kilometer afstand af te leggen in een auto. Dan gaan de hoofdstedelingen ook bumper aan bumper naar de populaire stranden.
Buiten San Juan en omgeving valt het met de drukte erg mee. Puerto Rico heeft goede wegen en wegaanduidingen; de infrastructuur van het eiland is zo goed dat de overheid het heeft gewaagd om zich kandidaat te stellen voor de Olympische Spelen in 2004. Wie zelf met een auto op pad gaat, zou weinig problemen moeten ondervinden, ondanks dat driekwart van het eiland bergachtig is. Niet dat het binnenland overal even grote bekoringen verbergt; hoewel de toerist er groen in ontelbaar veel schakeringen tegenkomt.
Wel langs de belangrijkste doorgaande wegen: eetstalletjes, soms met een paar plastic stoeltjes of een paar banken. Ze verkopen er koude kokosnootmelk (coco frio), hot papas of sandwich de bistec. Een verkoper heeft op aanhanger een soort vitrine staan met daarin een heel varken aan het spit. Een enkele verkoper zoekt het in andere koopwaar; hij heeft minstens vijftig autobanden keurig in rijen voor zich in de berm uitgestald.

Orkaan Fran
Het is een maandagochtend twee weken geleden. Een tropische storm komt vanuit het oosten; na orkaan Fran het volgende natuurgeweld. Ook al wordt de grootste schade verwacht in het zuiden, toch spijkert op zondagavond ook de bevolking in het noorden de ramen dicht. De San Juan Star, een Engelstalige krant, kondigt aan dat de gouverneur die maandag alle mensen vrijaf geeft. Daarom ligt het openbare leven stil, gaat het internationale vliegveld van San Juan gaat 's middags op slot. De storm blijkt een orkaan, Hortense. Dinsdagochtend begint de inventarisatie: overstromingen, omvergeblazen huizen en minstens acht doden. Ook dat is Puerto Rico.