Johan van Grinsven

Niet voor niets nam de befaamde Amerikaanse filmregisseur John Ford in Monument Valley een groot deel van zijn westerns op. Stagecoach is een van zijn klassiekers. Natuurlijk met oer­cowboy John Wayne in een van de hoofdrollen. Een andere hoofdrol speelt het desolate landschap, waarin torenhoge rotsformaties indrukwekkende accenten kunnen zetten, omdat de rest zo vlak en uitgestrekt is.

John Ford zag zich beloond: een rotsformatie heeft er zijn naam gekregen. De navolgers van Ford zijn talloos, van filmregisseurs tot de makers van reclamecampagnes voor verzekeringen. Maar inmiddels hebben alle rotsformaties al een naam.
Monument Valley maakt deel uit van het Navajo­reservaat, met een oppervlakte van 64.750 km2 het grootste indianenreservaat in Noord­Amerika. Het is een staat op zich door andere, aanvullende wetten, eigen rechters en een eigen politiecorps; er wonen ruim 150.000 indianen. Het Hopi-­reservaat ligt in het hart van het Navajo­land.In Monument Valley torenen miljoenen jaren oude steenmassa's tot driehonderd meter de lucht in. Toen het landschap begon te stijgen, ontstonden door de grote opwaartse druk scheuren; door vulkanische activiteit kwam het gigantische landschap met canyons tot stand. Wat daarvan overbleef zijn de ronde zandstenen en de monolieten die zich boven het vlakke en zelfs dorre landschap verheffen.

Duikboot
Hier lijkt een duikboot uit de grond te rijzen, daar is een olifant, of een konijn zichtbaar. Drie rankere kolossen kregen de naam 'Three Sisters'. De ouderdom van deze natuurmonumenten wordt geschat op 160 miljoen jaren.Onder een blauwe lucht, met kraakheldere witte wolken, gloeien de rotsen op in een haast verblindende roodkoperen kleur. Het is niet voor niets dat dit het kroonjuweel in het Navajo­gebied wordt genoemd.
De eenzame schoonheid van het landschap treft de reiziger hier als een mokerslag. Licht en schaduw ravotten ongestoord. De nietigheid van de mens wordt temidden van al die kolossale rotsklompen in hoofdletters geschreven. Hier is hij nog minder dan een kruimel op de aardkorst, want dat zijn die steenmassa's al.
Hier staat hij op dezelfde plaats waar ver terug in de geschiedenis op mysterieuze wijze een hele indianenstam - de Anasazi - compleet verdween van de aardbodem. Even verderop in de steden dreigt hetzelfde te gebeuren met de huidige generaties indianen. Alleen heeft het daar niets meer van doen met mysterie, maar met alcohol­ en drugsgebruik, werkloosheid, misbruik van vertrouwen, culturele verschillen en de geringe weerbaarheid die de indianen tot gewillige slachtoffers maakt.
Het fatalisme onder Amerikaanse indianen is dan ook groot. Zo is de cirkel gesloten. Maar altijd blijft er die trots, op de eigen cultuur, en het heilige respect voor de natuur.

Hogans
In Monument Valley wonen nog altijd zes families, deels in hun met leem en stro geconstrueerde hogans, een soort iglo's, maar dan voor woestijngebruik. De ingang is altijd aan de oostkant, de kant waar de zon opgaat en de goden wonen.
Zij leven van veeteelt, voornamelijk schapen, van het toerisme en van hun weefprodukten. Navajo­vrouwen weven hun kleden nog op traditionele wijze, veelal voor toeristen en dat is te merken aan de hoge prijzen. Net als de Hopi's zijn de Navajo's van oudsher een in weven gespecialiseerde indianenstam. De legendes willen dat de Navajo's leerden weven van Spiderman en Spiderwoman, de eerste mannetjes-­ en de eerste vrouwtjesspin.
In het begin van de achttiende eeuw waren de Navajo's, die oorspronkelijk afkomstig zijn uit Canada, al meesters in het weven. Hier worden de produkten gemaakt die aan de andere kant van de wereld respectvol in een museum worden gehangen.

Zandpaden
De wegen door Monument Valley zijn niet meer dan zandpaden. Rijden met een huurauto is nauwelijks aan te bevelen; een jeep is hier een beter vervoermiddel. Dat is een enorm contrast met de door asfaltwegen doorsneden nationale parken in het westen van de VS. Daar regeert Koning Auto; Amerikanen houden ervan om met hun auto tot voor een boom te rijden, het gevaarte te bekijken en weer verder te rijden. Een stevige wandeling is voor velen ondenkbaar.
Monument Valley mist al dat en ander comfort. En juist dat onderscheidt de bezienswaardigheid zo van de andere blikvangers in dit deel van het land. De natuur is er nog altijd ongeschonden.

Strijdbijl
Ook op andere plekken in Amerika - bijvoorbeeld in New Mexico - is de indiaanse erfenis op vaak indrukwekkende wijze te bekijken. Velen denken bij indianen nog aan het clichébeeld uit de westerns; de Winnetou's, Geronimo's en Cochise's. Maar niet alle indianen waren nomaden die in wigwams woonden en blanken met strijdbijlen over de hoofdhuid kietelden. Zo maakten indianen al vroeg in de geschiedenis verfijnde en kunstzinnige sieraden en huishoudelijke voorwerpen en ook gecompliceerde 'flatcomplexen' waar honderden mensen in woonden. Maar dat deel van de Amerikaanse historie blijft vaak verborgen.