Johan van Grinsven

Bergerac, in Nederland jarenlang te volgen bij de Vara, heeft het eiland veel goed gedaan. De BBC verkocht de tv­serie aan ruim veertig landen. Nog altijd levert de serie extra toeristen op. Want Bergerac, van het fictieve Bureau des Etrangers, liet tussen het boeven vangen door de mooiste plekjes van het eiland zien. Kastelen en forten, oude landhuizen, stranden, kliffen, de smalle landweggetjes door de twaalf parochies, winkelstraten en overdekte markten in hoofdstad Sint Helier, de samensmelting van Britse countryliving en Franse joie de vivre, de vele haventjes en de villa's van de rijken in het belastingparadijs dat Jersey is. Het hele eiland is één lange herinnering aan die afleveringen van Bergerac.

Maar de lokale detective liet ook een andere 'zeer criminele' kant van het eiland zien. In het echt kampt Jersey 'slechts' met kleine criminaliteit, veelal gepleegd door drugsgebruikers. Wat Jersey wel heeft, is een geschiedenis die is geschreven in bloed en tranen.

Eeuwenlang
Toen Jersey in 1204 moest kiezen tussen ingelijfd worden door Frankrijk of Engeland, koos het voor de laatste. Simpelweg omdat Engeland verder weg lag dan Frankrijk. Dat gaf de hoop dat Engeland het eiland meer met rust zou laten. Het bleek echter de opmaat tot een eeuwenlange strijd tussen de landen. Forten als Mont Orgueil Castle herinneren als stenen documenten aan die tijd.
Ook aan de noordkust van het eiland kan Jersey's verleden gemakkelijk worden blootgekrabd. Het kliffenpad van Grosnez in het westen naar Rozel in het oosten is 22 kilometer lang. Dat kan een lange wandeling zijn, als niet steeds de aandacht wordt afgeleid. Door baaien en grillige kliffen die soms 1.000 meter boven de zee uittorenen. Door vlinders die uitdagend voor de voeten van de wandelaar uitdwarrelen. Door namen als Wolf's Caves of Devil's Hole.
Natuurlijk liggen daar legendes voor het oprapen. In de ene baai zou een grote, bloeddorstige wolf in een grot huizen. In de andere baai bivakkeerde de duivel zelf, de eeuwige boeman van godvruchtigen en goedgelovigen. Als altijd is de folklore fantasierijker en gruwelijker dan de werkelijkheid. In vroeger tijden gebruikten zeerovers en later smokkelaars de afgelegen baaien als aflegplaats voor hun buit. Zij hadden er alle baat bij dat de eerlijke burgers flink bang werden gemaakt.

Riders on the storm
De zee beukt schuimbekkend tegen de hoge kliffen. De begroeiïng is al even ruig. Een wandeling over de kliffen kan een eenzame ervaring zijn, zelfs in het hoogseizoen. Kan iemand van zekere leeftijd hier zijn zonder dat ene hypnotiserende lied van The Doors te horen: 'Riders on the storm'. De brekende golven bevatten een enorme dramatiek. 'There's a killer on the road', ruist de wind. Wie lang zit en toestaat dat de zee de geest reinigt, botst op Grote Vragen. Of komt op gedachten over de kleinheid van het eiland.
Eén echte grote stad en twaalf parochies waarbinnen de sociale controle zodanig heerst dat het eiland nog kleiner wordt. Het leven is er conservatief; de mensen zijn net als de huizen uit graniet gehouwen. Er is ook zoveel voorbij de kliffen en de stranden die niet meer omringen dan een lap grond van acht bij zestien kilometer.

Bezetting
Tot in de zomer van 1940 werd Jersey nog aangeprezen als een ideaal vakantieoord om de ellende van de oorlog even te vergeten. De zomergasten die daadwerkelijk kwamen, droegen Duitse uniformen en namen enkele jaren volpension. Maar ook zwarte bladzijden in de geschiedenis kunnen profijtelijk uitpakken. Jersey is met de andere Kanaaleilanden het enige deel van Groot­-Brittannië dat de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog wisten te bezetten. Dat feit wordt nu geëxploiteerd in diverse musea. Klein en soms wat rommelig zijn ze.
Het door dwangarbeiders uit de rotsen gehakte ondergrondse hospitaal is in 'oude staat' hersteld. Ruim dertig meter onder de grond, in een gangenstelsel van honderden meters kan de atmosfeer niet anders dan beklemmend zijn. Met poppen en audio­visuele hulpmiddelen wordt in de operatiekamers, ziekenzalen, kwartieren voor officieren, artsen en verpleegsters de werkelijkheid benaderd.
Onderdrukking en verdriet hangen als foto's, brieven en andere documenten opgeprikt aan de panelen van de expositie die door de gangen kronkelt.

Schepen vergaan
Terug uit de ingewanden van de rotsen ziet het eiland er anders uit. Delicate onderwerpen als collaboratie, oorlogswinstmakers en kinderen met 'onbekende' Duitse vaders hangen ijl in de lucht voor wie de moeite neemt iets meer te lezen dan toeristische folders. Andere uitstapjes zijn opeens veel logischer: de mysterieuze ruïne bij Grosnez of de kust bij de Corbière­-vuurtoren waar honderden schepen zijn vergaan op de puntige rotsen.
Want donkere, en dus intrigerende, kanten heeft het zonnigste eiland van Groot­-Brittannië genoeg. In twee attracties komen ze aan bod; The Living Legend en het Jersey Museum, allebei in de afgelopen lente geopend.19800 kilometer
Op Jersey zelf valt het miniatuurformaat van het eiland niet meteen op. Misschien omdat er maar liefst 800 kilometer aan wegen en weggetjes door de zo typisch Britse 'countryside' slingeren.Toch blijft Jersey klein en vol. Door die beperke mogelijkheden is het eiland tot in alle hoeken en gaten beschreven. Dus schettert de VVV-­loftrompet over elke baai aan de noordkust. Maar wie er een paar bezoekt, ziet steeds opnieuw hetzelfde beeld: horeca, kleine pier, vissersbootjes en woonhuizen. Wie er ook nog langer dan een paar uur zit, voelt de stolp over het tafereel haast lijfelijk. De klok tikt; de wijzers gaan vooruit of misschien wel terug. Er is bedrijvigheid en eigenlijk ook niet. De een koestert de dingen die niet voorbijgaan, een ander wordt er gek van. De gemiddelde verblijfsduur van toeristen is niet voor niets niet meer dan vijfeneenhalve dag.

Speuren
Toen acteur John Nettles in de lente van 1981 naar Jersey kwam, vond hij het eiland maar niets. Niet verwonderlijk want Bergerac's Jersey kent ook files, souvenierwinkeltjes waarvan er duizend in een dozijn gaan, een vergane Edwardiaanse charme, luidruchtige drinkebroers, verregaande vercommercialisering, een rommelige architectuur, huisvestingsproblemen, gastarbeiders om de vuile klusjes op te knappen en haat en nijd in de politiek die geen politieke partijen kent. Zeven jaar later - toen hij er een boek over schreef - was zijn visie veranderd. Nettles had achter de lelijkheid de charmante kant van Jersey ontdekt; de tradities die mensen al eeuwenlang binden, de mensen en vooral de mooie, maar verborgen plekken.