Johan van Grinsven

Dwingeloo in de mist. Het kan haast niet mooier. Een knisperende Drentse ochtend die de hele dag niet meer van wijken wil weten. Twee boerenknollen met sokken aan hun benen staan in de wei voor een plots opdoemende boerderij te wachten tot een wakkere fotograaf een prentbriefkaart komt maken. Een kleine brinkgemeente, vlakbij het Nationale Park Dwingelderveld, die onlangs handig de publiciteit haalde met het sponsoren van de Italiaanse schaatser Roberto Sighel.

Tot de recente machtsovername van Falko Zandstra was boswachter Roberto Sighel uit het Dolomietendorpje Miola de Piné wereldkampioen bij de allrounders. Nederlandse en Italiaanse kranten, radio en tv maakten melding van de verrassende sponsoractie van de kleine Nederlandse gemeente. Burgemeester J. van der Laan glunderde: zijn initiatief maakte Dwingeloo even 'wereldnieuws'. En daar was het de sponsors ­ gemeente en middenstand ­ om begonnen, want het bosrijke Dwingeloo moet meer bekendheid krijgen als toeristische gemeente.

De trots
Toerisme is al de belangrijkste bron van inkomsten in het Drentse dorp dat 3.825 inwoners telt. De Brink is niet alleen het centrum, maar ook de trots van het Drentse zanddorp. Dus begint het wegen van de toeristische pretenties van burgemeester en ondernemers daar. Vroeger werd hier 's nachts het vee verzameld van de boeren wiens boerderijen rond deze Brink stonden. Daar waar nu het gemeentehuis te vinden is, de VVV, een drogist, de bibliotheek, een fietsenwinkel, een snackbar. Sommige gehuisvest in gerestaureerde boerderijen.
Dit is voor Dwingelers het hart van het dorp. Een groot deel van die betekenis ontgaat de bezoeker, voor hem is de Brink gewoon een open ruimte begroeid met gras en omzoomd door oude bomen en oude boerderijen en woonhuizen. Een mooi plaatje, dat wel. Zeker als hij weet dat in andere Drentse esdorpen met detonerende nieuwbouw grote schade is aangericht aan deze brinken.
Hoewel de boeren in de jaren zestig uit het dorpshart verdwenen, is Dwingeloo een dorp met een agrarisch karakter gebleven. In het dorp zijn nog veel, vaak Saksische boerderijen te vinden. Ongeveer 120 landbouwers vormen met hun gezinnen de huidige agrarische bevolking van Dwingeloo. Zij zijn nog altijd medebepalend voor het beeld van 'hard werken, sober leven' dat hier heerst, meent gelegenheidsgids en recreatieondernemer W. Huisman (65). De mensen zijn er desondanks niet stroef.

Havenzaten
Dwingeloo is gebouwd op droge zandgrond. Daardoor is de grote rijkdom aan het dorp voorbij gegaan. Verderop, richting Meppel, begon de vruchtbaardere grond. Juist het contrast met deze soberheid maakt de 'optrekjes' van burgemeesters, notabelen, grootgrondbezitters en hun familieleden des te opvallender. Er staan er veel in Dwingeloo, in allerlei bouwstijlen. Het kennen van de verhalen erachter is niet eens nodig om een genoeglijke wandeling te kunnen maken door het dorp. Havenzaten Wat biedt Dwingeloo nog meer? De in de twaalfde eeuw gestichte Sint Nicolaas kerk bijvoorbeeld, vanwege de ui­vorm van de toren siepelkerk genoemd. En de Nijstad, zegt iedereen, maar dat is voor een buitenstaander niet meer dan een onooglijk straatje met een paar houten bouwvallen. Vroeger waren hier een paar leerlooierijen te vinden, een weinig buiten de dorpskom, vanwege de stankoverlast.
Een rijtje huisjes aan de Entingeweg getuigt van een tijd ­- de zeventiende eeuw ­- dat hier Franse vluchtelingen neerstreken. Ze stonden op de grond van de heer van Batinge, een van de invloedrijkste havenzaten hier. Er waren vier van deze rijkeluiswoningen vroeger: Westrup (nu een notariswoning), Oldengaerde, Batinge en Entinge. Van de fraaie havenzaten is alleen Oldengaerde in volle oude glorie bewaard gebleven.
Dwingeloo is eigenlijk alleen druk in de zomer, dan zijn er veel campinggasten en nog meer dagjesmensen. De meesten komen om te wandelen en te fietsen. Voor de jeugd van 14 tot 18 jaar is hier niet veel te beleven; een enkele disco, geen bioscopen. Wie zoekt naar woorden, vindt in dit decor als vanzelf 'gezapig', 'rustig' en 'gemoedelijk'. En toch zegt die ene jonge serveerster: 'Ik zou hier graag wonen, hier gebeurt tenminste altijd iets. Ik woon in zo'n klein gat.'

Vredig
"Onze grootste attractie blijft de rust. Dwingeloo is een vredig gevalletje en dat moeten we zo houden", vertelt Huisman.
In het vroege voorseizoen is de omgeving van Dwingeloo van een verlaten schoonheid. Huizen liggen losjes bij elkaar geschud in het landschap en het Nationale Park Dwingelderveld (2.000 hectare bos, 1.400 hectare heide) is leeg. Hier wisselen droge en natte heide, bossen, jeneverbesstruiken (de oudste zijn drie tot vier eeuwen oud), vennen, es­ en ontginningsgronden elkaar af.
Een eenzame wandelaar kan mateloos genieten, ook als hij wordt overvallen door mistbanken en kou. Een andere verdwaalde wandelaar wisselt misschien enkele woorden en keert snel terug in zichzelf en zijn dikke jas. Dit is ook de tijd van het jaar dat de dorpsbewoners zeggen: "Nu is het dorp nog van ons."

Grootste natte heidegebied
De belofte van het bloeiseizoen is aanlokkelijk, maar de schoonheid van stekelige struiken en kale winterbomen overtreft elk bloeiend en voldragen landschap. Het nationale park is het grootste natte heidegebied van het West-Europese vasteland. "Zelfs als er in de zomer veel mensen zijn, je vindt ze niet weer, zo groot is het hier", vertelt Huisman. Per inwoner van Dwingeloo is twee hectare 'ruimte' beschikbaar.
Hier zijn de dampende schaapskooi en ­kudde van de jonge herder Johan Coelingh te vinden. Hier vallen eerdere woorden van Huisman op hun plaats. Dit is een stiltegebied, in de wijde omtrek zijn geen spoorbanen of snelwegen te vinden. "Je kunt hier een dag fietsen zonder een auto tegen te komen", zei Huisman al.
Geen auto­ of treingeluid. De wandelaar weet alleen grutto en wulp, paapje en roodborsttapuit om zich heen. Een boekje over het park leert dat 65 procent van alle in Nederland voorkomende broedvogels hier te vinden zijn. De bodem is een mozaïek van begroeiingen. De leek die op zoek gaat naar dieren en plantsoorten leest bijna een gedicht van het papier op: klokjesgentiaan en gevlekte orchis, zonnedauw en wolverlei, beenbreek en snavelbries, tormentil en duivelsnaaigaren. Zo kan de wandelaar zich hier voelen: als de dichter die met het zojuist ontdekte woord zijn eigen beeld creëert.
Dwingeloo portretteren als een dorp waar de tijd stil heeft gestaan, is niet juist. Het dorp is in trek, dus worden er nieuwe huizen gebouwd. En nieuwe mensen brengen nieuwe leefstijlen met zich mee. De beslotenheid van vroeger bestaat dan ook niet meer. "Mensen kijken wat breder. Vroeger waren ze te veel met elkaar bezig. Maar daartegenover staat dat de burgerplicht wat verwaterd is", vertelt Huisman.

Valkenburg
De Sighel­sponsoractie ­ die nog tot eind dit jaar loopt ­ heeft resultaat, vertellen Dwingelers die op toeristisch gebied actief zijn. Nog nooit werd zoveel foldermateriaal aangevraagd over Dwingeloo als dit jaar. Maar er zijn ook critici, ook al voordat Sighel als wereldkampioen werd onttroond, vertelt schoolmeester en plaatselijk geschiedschrijver R. Smit. "Mensen zijn bang voor Valkenburgachtige toestanden. Nu zijn er ook in de zomer nog genoeg stille plekjes, maar het moet niet te druk worden."
Dwingeloo vertelt eigen verhalen, heeft een eigen karakter en een eigen gezicht. Net zoals veel andere Drentse dorpen.