Johan van Grinsven

Bonifacio is de zuidelijkste stad van het Franse eiland Corsica. De plaats wordt drukbezocht door toeristen die zich in het zweet wandelen over de steile Montée Rastello en de Montée Saint Roch die leiden van de haven naar de oude stad. Ze bekijken de citadel en dwalen binnen de massieve oude stadsmuren rond in smalle steegjes, langs eeuwenoude patriciërshuizen die soms vervallen maar vaak ook gloedvol oud zijn. En ze kijken over de veelkleurige zee richting Sardinië, slechts twaalf kilometer verder naar het zuiden gelegen.

En bijna allemaal varen ze een stuk de zee op om vanaf een boot in grotten rond te kunnen kijken of een overweldigende blik vanaf de zee te kunnen werpen op de huizen van de oude stad en de stadsmuren. Die lijken één geheel te zijn met de krijtrotsen die 65 meter hoog en kaarsrecht uit de zee omhoog steken. De gebouwen staan zo dicht bij de rotsrand dat het lijkt alsof ze elk moment in het water kunnen kapseizen. Uit die krijtrotsen zijn 197 treden gehouwen; de trap leidt van de waterspiegel naar de bovenstad. De legende dicteert dat deze trap in één nacht is uitgehouwen door soldaten uit de bezettingsmacht van de koning van Aragon.

Nationaal monument
Bonifacio is, eenmaal op Corsica, een omweg meer dan waard. Oók vanwege alle genoemde bezienswaardigheden, die hebben er voor gezorgd dat de Franse overheid de plaats heeft bestempeld tot 'nationaal monument'. Maar wie zich tot dit aanbod beperkt, mist één van de meest verrassende plekken van de stad. Het mag dan een wat morbide attractie zijn en niet iedereen loopt even gemakkelijk een kerkhof op, maar het cimteriu van Bonifacio is bijzonder.
Het ligt in de staart van de stad, naast de Heilige Franciscus­-kerk, op een rotsplateau boven de zee. De locatie biedt een fraai zicht op onder meer de beschutte haven en de oude stad. Toch is het niet dit uitzicht dat alle blikken monopoliseert. Een imposante marmeren zuilenpoort vormt de toegang tot het knekelveld. Maar die aanduiding kan niet verder bezijden de waarheid zijn. De begraafplaats is een waar necropolis, een stad voor de doden.
Het is een stad met pleintjes en dicht opeengepakte huisjes, die samen weer smalle straatjes vormen. De kleine mausoleums zijn haast pittoresk te noemen, innemende architecturale hoogstandjes, zij het in zakformaat. Een trapgeveltje hier, een klokgevel daar, veel marmer en stucwerk. Vaak lijken het kapelletjes, soms met de stiekeme allure van een heuse kathedraal.
En het kerkhof van Bonifacio is geen uitzondering op Corsica. Overal op het eiland - waar katholicisme en bijgeloof even sterk beleden worden - zijn deze fascinerende dodensteden te vinden.

Gordijnen
Een bezoeker dwaalt er moeiteloos geruime tijd rond. In de huisjes - die soms op heuse villa's lijken - een muur met nissen, waarin een dode bijgezet kan worden. Als dat is gebeurd, dan wordt die nis afgesloten met een grafplaat. Veel marmeren herdenkingsplaten binnen en ook foto's van de overledenen, heiligenbeelden, zware koperen kandelaars, soms knielbankjes en bloemen in tere porseleinen vaasjes. Op de top van de gevel vaak een kruis en in enkele gevallen hangen er zelfs gordijnen voor de ramen.
Hier op het kerkhof van Bonifacio is ook duidelijk dat het eiland lang onder Italiaanse invloed heeft gestaan. De namen van de doden illustreren dat: Mastroni, Scotto en Gazano.
Het zal niemand verrassen: hoe groter, bewerkter, rijker gedecoreerd het grafmonument, hoe groter de status van de betrokken familie. Het kerkhof als spiegel van de samenleving, een stenen archief van de stad die ernaast ligt. Maar niet in alle gevallen klopt dat spiegelbeeld, want ook veel minder welgestelde families ontzegden zich veel om maar met enige praal begraven te kunnen liggen.
Een graf is een prestigekwestie op het eiland. Maar dat niet alleen. Naast de functie als statussymbool dienden de grafhuizen een ander doel: vroeger werd gedacht dat de overgang van het aardse leven naar het hemelrijk op deze wijze gemakkelijker zou verlopen. Anderen beweren dat imbuscata een rol speelt ofwel het kwaad dat de doden over de levenden kunnen afroepen. Vandaar dat de ontzielden met deze luxe behuizingen mild gestemd werden. Maar Corsicanen zeggen ook over zichzelf dat ze van legendes houden, een goed verhaal hoeft niet waar te zijn.

Armenbuurt
Zeker, ergens achterin het kerkhof van Bonifacio zijn ook nog doodgewone graven te vinden. Graven met alleen een houten of ijzeren kruis of een sobere grafsteen. De zeebries is voel-­ en hoorbaar in de armenbuurt van dit necropolis, de wind waait een murmelend gebed langs de ijzeren kruizen.
De grafcultuur op Corsica is in meerdere opzichten verrassend. Een bezoeker komt deze kleine knekelhuizen namelijk overal op het eiland tegen. In een weiland, langs een bergweg, naast een kruispunt van wegen of helemaal verlaten midden in de maquis, het geurige, dichte struikgewas dat een kwart van Corsica bedekt. Deze schijnbare anarchie in doodgraversland komt omdat Napoleon Bonaparte de Corsicanen het recht gaf om in eigen grond begraven te worden. Andere instanties betwisten die uitleg. Hun verklaring: heel vroeger werd het oogluikend toegestaan, daarna werd het bijna een gewoonterecht. Wat wel zeker is: velen hebben er gebruik van gemaakt. Ze zien er niet allemaal uit als huizen of duplicaatkerkjes; niemand hoeft verrast te zijn als een vissersfamilie in een graf in de vorm van een boot wordt bijgezet.
De Corsicaanse kerkhoven bieden - net als overal ter wereld - nog een andere attractie en dat is stilte.

Van de ongeveer 600.000 buitenlandse bezoekers die jaarlijks op Corsica komen, vormen Italianen de hoofdmoot. De Benelux bleef in 1995 volgens Corsicaanse tellingen steken op ongeveer 30.000 toeristen. En juist dat bescheiden aantal maakt Corsica weer een begeerde bestemming, aldus productmanager T. Nagel van de Nederlandse reisorganisatie Arke.
Deze heeft het oog dit jaar laten vallen op Corsica en pakt het meteen ambitieus aan: met een apart Corsica-­programma. En dat terwijl er weinig andere Nederlandse reisorganisaties zijn die het eiland in de reisbrochures hebben opgenomen. Nagel: 'Je zoekt steeds iets nieuws. Wij denken dat er een markt is voor Corsica. Voor individueel ingestelde reizigers, bijvoorbeeld mensen die er nmet een auto op uit willen trekken.' De reisorganisatie verwacht komend seizoen zo'n 2.500 Corsica­gangers te boeken.
Corsica biedt mogelijkheden voor actieve vakanties, strandvakanties en rondreizen. Het accommodatieaanbod varieert, van campings (ongeveer 175) tot meersterren­hotels. Het eiland ligt op zo'n twee uur vliegen van Amsterdam.
Corsica is in de brochures van een handvol Nederlandse reisorganisaties te vinden: Arke is de meest ambitieuze. Hiervoor verzorgt Transavia van 28 april tot eind september de chartervluchten. Andere bekende aanbieders zijn Island World (RentaCasa) en Frantour. Air Holland combineert chartervluchten op Corsica met Sardinië.
Deze maand is een hogesnelheidsveerboot in de vaart genomen die de overtocht met het Franse en Italiaanse vasteland in tijd gehalveerd heeft. Een prijsvoorbeeld: een verzorgde vliegreis met appartement begint bij 675 gulden per persoon (Arke). In zijn algemeenheid kan gesteld worden dat Corsica ter plekke geen goedkope vakantiebestemming is.
Informatie over Corsica: Maison de la France, Prinsengracht 670, 1017 KX Amsterdam.